Op deze dag in de geschiedenis werd Jean-François Champollion geboren, en wel op 23 december 1790. In het Franse plaatsje Figeac groeide hij op als talenwonder. Zijn oudere broer nam hem mee naar Parijs op zijn vijftiende waar hij Koptisch leerde, de taal van de eerste Christenen in Egypte. Omdat hij een grote interesse had in het Oude Egypte besloot hij zich bezig te houden met het nog onvertaalde hiërogliefenschrift. De in Egypte gevonden Steen van Rosetta zou hem daarbij helpen.

Jean-François Champollion (Wikimedia)

Deze steen, onderdeel van een groter decreet uitgevaardigd door koning Ptolemaeus V, was drie keer beschreven met dezelfde tekst: in hiërogliefen, Demotisch en Oudgrieks. Oudgrieks kon men in Champollion’s tijd lezen, dus de rest van de stèle zou ook vertaalbaar moeten zijn. De steen werd gevonden tijdens de campagne van Napoleon Bonaparte in Egypte, in het jaar 1799. De steen zou ingemetseld hebben gezeten in de muur van een fort bij het plaatsje Rashid (Rosetta) in de Nijldelta. Toen Napoleon werd verslagen kwam de steen in Britse handen terecht.

De Steen van Rosetta in 3D

Niet alleen Champollion was bezig met het ontcijferen van het hiërogliefenschrift. Ook een Engelse geleerde, Thomas Young, droeg zijn steentje bij. Hij las de naam ‘Ptolemaeus’ in een van de cartouches (ring geschreven rond koningsnamen). Champollion kwam er vervolgens achter dat de hiërogliefen geen symbolische betekenis hadden, zoals altijd gedacht, maar een weergave waren van klanken. In 1822 presenteerde hij zijn ‘alfabet’ in de Academie des Inscriptions et Belles Lettres in Parijs.

Het ontcijferde alfabet (© British Museum)

In 1828 vertrok Champollion naar Egypte om zijn theorie over de hiërogliefen op echte monumenten los te laten. Hij bezocht Memphis, Saqqara en Giza, en reisde toen door met twee boten naar Dendera en Thebe. Per boot en kameel ging de tocht verder naar Elefantine en Philae. Hij reisde nog zuidelijker naar Abu Simbel, en draaide pas om bij Wadi Halfa. In een brief naar huis schreef hij: “Nu we de Nijl gevolgd hebben van zijn monding tot de tweede cataract, ben ik trots te melden dat er niets is aan te merken op ons werk. Ons alfabet is goed.”

Met de wetenschap van de Egyptologie begon echter ook de destructie van Egyptische oudheden: Champollion schroomde niet om een stuk muur uit het graf van Seti I te breken. Het paneel bevindt zich nu in het Louvre. Desondanks wordt Champollion de ‘vader van de Egyptologie’ genoemd. In 1831 werd hij benoemd tot hoogleraar, maar slechts een jaar later overleed hij. Hij ligt begraven op de Parijse begraafplaats Père-Lachaise, waar een obelisk zijn graf siert.

Het paneel uit het graf van Seti I wat zich in het Louvre bevindt (© Louvre)