Wein, Weib und Gesang

Begin deze maand verzorgde ik als opening van de Huis van Horus feestmaand een rondleiding door de Egyptische collectie in het Rijksmuseum van Oudheden.

Het thema van de maand is Feest en vertier, dus ik was op zoek naar objecten die hiermee te maken hadden. Uiteraard ligt de focus bij een Egyptische collectie vaak op grafuitingen, maar er was nog verrassend veel ‘feestelijks’ te vinden.

Als eerste begonnen we natuurlijk bij mijn favoriete ‘object’: de grafkapel van Hetepherachty. Hoewel Hetep zelf elders in de mastaba begraven lag (en misschien nog steeds ligt…), lijkt het erop dat de offerkapel bedoeld was om bezoekers naar binnen te halen. Hij wilde laten zien hoe goed en belangrijk hij was dat hij zich zo’n prachtig versierd graf kon veroorloven, zodat we (zelfs vandaag de dag nog) zijn naam kunnen lezen en de offerformule kunnen uitspreken:

“Een gesproken offer van brood, bier, runderen, vogels, albast en kleding, en alle goede dingen, voor de Ka van die-en-die…”

In Hetep’s geval vraagt hij op de latei boven zijn graf om zo’n ‘stemoffer’ of ‘invocatie-offer’ op bepaalde feestdagen. Er volgt een heel lijstje:

• de opening van het jaar (wp rnp.t): feitelijk nieuwjaarsdag, als de Nijlvloed weer aanbreekt en de kalender opnieuw begint
• Thoth-feest: we weten dat dit plaatsvond op 1 Akhet 19
• eerste dag van het jaar (tpy rnp.t): nog een dag aan het begin van het jaar
• Wag-feest: op 1 Akhet 18
• Sokar-feest: op 4 Akhet 26
• het grote feeest (Hb wr)
• vlamfeest (rkH)
• processie van Min (pr.t Mn): op 1 Shemu 11. Dit feest duurde 4 dagen in de Ramessidische tijd

We weten eigenlijk niet precies wat er gebeurde tijdens die feesten, daar zijn geen documenten over uit het Oude Rijk. Wel zien we dat een deel plaatsvindt aan het begin van het jaar of in de eerste maand. Mogelijk was het tijdens deze (religieuze) feesten dat ook de voorouders werden bezocht, en dat er dus gegeten, gedronken en geofferd werd.

Bij het binnengaan van de kapel staat rechts in het gangetje de begrafenis van Hetep afgebeeld. We zien hoe verschillende van zijn beelden (uitgevoerd in steen of hout) worden getransporteerd per boot en per slede getrokken door ossen. In het vorige artikel vroegen we ons af of in deze beelden de Ka huist van de grafeigenaar.

Vóór de processie staan vrouwen afgebeeld die klappen en dansen. In sommige grafafbeeldingen zijn ook muzikanten aanwezig. Dit begrafenisfeest (de term ‘HA.t’ die erbij staat betekent ‘graf’) komt geregeld voor in tombes uit de 5e en 6e dynastie. Deze dansers en danseressen waren verbonden aan de zogenaamde Chener (xnr) of Sjendjet (SnD.t). Ze voerden funeraire rituelen uit (waarbij ook het offeren van vee hoorde), als een soort ‘verloskundigen’ tijdens de overgang van dit leven naar het hiernamaals.

In de kapel zelf staat op de linkerwand rechtsboven Hetep weergegeven, zitten achter een offertafel. Onder die tafel staat steeds het teken voor 1000 en dan de bekende formule: brood, bier, nog meer brood (daar hield hij blijkbaar van), runderen en gevogelte. Voor hem staat een groot feestmaal opgetast met vijgen, bloemen, sla, spare-ribs, vogels, uitjes en brood. Ook speelt er een band, waarbij de instrumenten netjes vermeld staan in hiërogliefen: harp (bin.t), zang (Hs.t) en fluit (zbA).

Even verderop in de collectie staat de grafkapel van Paätenemheb uit de 18e dynastie. Hiermee maken we een sprong van 1000 jaar. Ook bij de begrafenis van Paät waren muziek en zangkunst van belang. We zien een harpspeler die zeer geconcentreerd aan het spelen is (of is hij blind?), boven zijn hoofd staat de tekst van het zogenaamde ‘harpenaarslied’. De liedteksten variëren (notenschrift hebben we helaas niet uit het oude Egypte), maar zijn vaak een beetje cynisch. De luisteraar wordt aangemoedigd om te genieten van het leven, omdat het ook zomaar weer over kan zijn:

“Maak de dag tot een feest!
Reik naar uw neus de parfum en balsem,
wind lotusknoppen en kransen
om de keel en armen van wie u liefhebt,
die zetelt in uw hart en aan uw zij.

Laat er liederen zijn voor uw aangezicht en muziek.
Werp de zorgen achter u,
geef u over aan vreugde,
tot de dag waarop u meert in het land dat de stilte bemint.

Denk aan de dag waarop men u brengt naar het land der doden;
niemand keert daarvan weer.
Maak de dag tot een feest!”

(naar de vertaling van Bertus Aafjes)

Tijdens de rondleiding hebben we ook gekeken naar tempelfeesten, priesteressen/zangeressen, bij de begrafenis ingehuurde ‘klaagvrouwen’ (mooier woord: pleureuses) en natuurlijk wijn en bier. Daarna waren we zelf toe aan een vloeibare versnapering. U kunt overigens nog meedoen met diverse andere evenementen in de themamaand!

Mini-cursus

In september 2025 wil ik een aantal bijeenkomsten organiseren waarin we uitgebreid de teksten lezen in de mastaba van Hetepherachty (en natuurlijk de plaatjes bekijken). Het kan prettig zijn al wat kennis te hebben van het hiërogliefenschrift, maar u mag ook gewoon meegenieten van alles wat ik eromheen vertel. Wilt u meedoen? Geef dan uw beschikbaarheid op via mail@egyptologie.nu

Meer lezen:
Artikel over het harpenaarslied
Grafkapel van Hetepherachty