Archeologie
-
Nieuws uit Egypte
Prinsessengraf ontdekt in Luxor
© Ministerie van Oudheden In een van de Westelijke Wadi’s (Dal ‘C’) in Luxor is mogelijk het graf ontdekt van een prinses uit de 18e dynastie. Het graf, dat door een Brits-Egyptisch team onder leiding van Piers Litherland wordt opgegraven, bevat aardewerk-fragmenten die verwijzen naar de farao Toetmosis III.
Het graf is zwaar beschadigd door regenwater, iets wat niet ongewoon was tijdens het Egyptische Nieuwe Rijk. In de Westelijke Wadi’s zijn meer royalties te vinden, zoals het koninginnengraf van Hatsjepsoet (voordat ze farao werd) en het graf van haar dochter Neferoere.
In 2014 had ik het voorrecht de Westelijke Wadi’s van Luxor te verkennen. Het is een gortdroog en desolaat gebied, waar echter veel tombes, bezoekersgraffiti en Koptische hutjes te vinden zijn. Deze menselijke activiteit wijst erop dat het gebied niet altijd zo droog was als nu.
Gemummificeerde krokodillen in Aswan
In een tombe in Qubbet el-Hawa, de necropool van Aswan tijdens het Oude en Middenrijk, zijn tien krokodillenmummies gevonden. Ze behoren aan twee soorten: de Crocodylus suchus (die nog geen Nederlandse naam heeft) en de Crocodylus niloticus, de Nijlkrokodil. Volgens Salima Ikram, expert op het gebied van dierenmummies, was het gedrag van deze dieren geheel verschillend: de Nijlkrokodil zou je beslist opeten, terwijl je met de Suchus rustig in hetzelfde water zou kunnen zwemmen.
De krokodillen zijn simpelweg gemummificeerd door ze in het hete woestijnzand te begraven. Dit gebeurde waarschijnlijk tijdens de vijfde eeuw v.Chr., toen het mummificeren van dieren opkwam in Egypte. Er zal nog C14-datering en DNA-analyse plaatsvinden op de exemplaren.
© Patricia Mora Riudavets Ontdekkingen in Saqqara
In een gebied van Saqqara wat de Gisr el-Mudir (‘grote omheining’) wordt genoemd, is een groep tombes gevonden uit de 5e en 6e dynastie van het Egyptische Oude Rijk. De belangrijkste tombe behoort toe aan Khnumdjedef, en is versierd met de bekende ‘scènes uit het dagelijks leven’. Daarnaast is het graf ontdekt van een man genaamd Meri, die werkzaam was in het paleis van de koning. Ook werden grafbeelden aangetroffen van een grafeigenaar en zijn vrouw, en zogenaamde dienaarsbeelden van figuren die brood bakken en graan malen.
In een 15 m diepe schacht werd een kalkstenen sarcofaag gevonden van Hekashepses, met daaromheen stenen vaatwerk. De sarcofaag was nog afgesloten, en bevatte de mummie van de eigenaar bedekt met bladgoud. In een andere schacht werden houten beelden ontdekt van een man genaamd Fetek. De vondst wijst erop dat er nog een schat aan informatie verborgen ligt in het zand van Saqqara.
© Ministerie van Oudheden -
Archeologisch nieuws
Het graf van Nefertiti
We zijn er al een tijdje naar op zoek. In 2015 publiceerde archeoloog Nicholas Reeves een paper waarin hij beargumenteerde dat het graf van Toetanchamon in de Vallei der Koningen extra kamers bevatte. Deze nog onontdekte kamers zouden achter verborgen deuren zitten waarvan de omtrek te bespeuren was op hoge resolutie 3D scans. Hij stelde voor dat een van deze ruimtes het graf van Nefertiti zou kunnen huisvesten.
Geheime deuren in het graf van Toet? (© Factum Foundation)
In 2015 onderzocht Hirokatsu Watanabe de wanden van het graf met ground-penetrating radar en beweerde ruimtes achter de noord- en westmuur te hebben gevonden. Een tweede scan in 2016 door National Geographic Society vond hier echter geen bewijs voor. In 2018 is de westmuur van het graf opnieuw doorgemeten met geofysische apparatuur door specialisten van de Polytechnische Universiteit in Turijn. Ook hierbij werden geen holle ruimtes aangetroffen.
De Egyptische archeoloog Zahi Hawass nam het heft vervolgens in eigen handen en begon een opgraving in het Westdal van de Vallei der Koningen in Luxor. Het is geen gek idee dat hier nog graven te vinden zijn uit de Amarna-periode, aangezien ook Ay, de directe opvolger van Toetanchamon, hier begraven ligt. Hawass wil met DNA-onderzoek bewijzen dat enkele nog ongeïdentificeerde mummies (KV21a en b) familieleden zijn van Toetanchamon, en wel zijn vrouw Ankhesenamon en haar moeder Nefertiti. Deze herfst gaat Hawass zijn ontdekking bekendmaken, waarschijnlijk tijdens de festiviteiten rond de 100-jarige ontdekking van het graf van Toetanchamon, en de geplande opening van het nieuwe Grand Egyptian Museum, waar al Toetanchamon’s schatten te zien zullen zijn.
Wilt u zelf mee op reis naar de Vallei der Koningen in Luxor en het nieuwe museum bij de piramides van Giza? U kunt nog mee met onze groep!
Het nagenoeg verlaten Westdal
Recent heeft Nicholas Reeves zijn theorie herhaald dat het graf van Toetanchamon eigenlijk onderdeel is van een groter graf gewijd aan Nefertiti. Onder de cartouches (koningsnamen) die aangeven hoe Toetanchamon begraven werd door Ay ziet hij sporen van de cartouches van Toetanchamon die Nefertiti begroef. Op de hoge resolutie 3D scans door Factum Arte is dit echter niet te zien. Reeves zal zijn theorie verder uit de doeken doen in de nieuwe editie van zijn boek The Complete Tutankhamun, dat eind oktober uitkomt.
De beschildering en 3D scan van de cartouches van Toetanchamon (© Factum Foundation)
Piramidebouw
Het is nog steeds een raadsel. Hoe verplaatsten de oude Egyptenaren zware blokken kalksteen bij de bouw van de piramides van Giza? Olaf Kaper, professor Egyptologie in Leiden, gaf daar deze week een interessante lezing over. We weten wel wat over de piramidebouw, maar nog lang niet alles. Kalkstenen blokken kwamen uit steengroeves bij Tura op de oostoever van de Nijl, gereedschap zoals schaven en beitels werden gemaakt van koper dat in de Sinai werd gedolven. We weten dat tempels, kleine piramides en mastabagraven werden gebouwd met behulp van hellingen, die bijvoorbeeld ook zijn teruggevonden bij de calcietgroeve van Hatnub. De helling had hier een glad gedeelte in het midden met een trap aan de buitenzijde (zoals ook bekend van tempeltrappen), en houten palen waar men touwen omheen kon slaan om zo meer kracht uit te oefenen bij het naar boven slepen van stenen.
De helling bij Hatnub (© Yannis Gourdon/IFAO)
Maar werden hellingen ook gebruikt bij de bouw van de grote piramides van Khufu en Khafre? Herodotus sprak van zogenaamde ‘instrumenten’ die de blokken naar boven takelden. Olaf demonstreerde vervolgens de werking van een ‘kantelliftkooi’ ontworpen door Bernard Mullers, die op een veilige, simpele manier blokken op een hoger niveau kan tillen. Nadeel is wel dat hiervoor veel hout nodig is (geïmporteerde Libanonceders) en dat dergelijke kooien niet zijn teruggevonden. Wel geeft het ons nieuwe ideeën om te zoeken naar oplossingen die de bouw van de Grote Piramide kunnen verklaren binnen een tijdsbestek van 20 jaar (de regeringsperiode van Khufu).
Het kantelapparaat lijkt op de tweepotige masten van Egyptische boten uit die tijd (graf van Kaiemankh, G4561)
Een ander onderdeel van de piramidebouw is de aanvoer van stenen blokken naar de bouwplaats. Een nieuwe studie levert bewijs voor een tak van de Nijl (de zogenaamde Khufu-tak), die werd gebruikt om stenen per schip tot aan de haven aan de voet van het Giza-plateau te transporteren. Door middel van grondboringen kwam men erachter dat het klimaat ten tijde van de piramidebouw aanzienlijk beter was: pollensoorten van 60 plantensoorten kwamen tevoorschijn, die de overgang laten zien van land- naar moeras- en waterplanten. Hoewel de waterstand van de Nijl al sinds 3500 v.Chr. aan het dalen was, was de overstroming tijdens de regeringsperiodes van Khufu en Khafre (rond 2500 v.Chr.) nog hoog genoeg om bouwmateriaal rechtstreeks tot aan het plateau te vervoeren.
Meer over landschap en klimaat in het oude Egypte leest u binnenkort in Phoenix!
De Khufu-Nijlarm (© Alex Boersma/PNAS)
Graafprojecten
Verder is het graafseizoen in Egypte weer begonnen en zijn veel archeologische teams aan het werk gegaan. Zo vond de Egyptische missie in Saqqara potten met ‘halloumi-kaas’. Tijdens eerdere seizoenen werd het graf van Wahty gevonden en een grote verzameling kisten en houten beelden.
Ook de Leidse-Turijnse opgraving in Saqqara is van start gegaan. Online kunt u hun avonturen volgen in het digging diary.
Wilt u mee naar Luxor om daar de opgraving van Thebaans graf 45 door Carina van den Hoven te bezoeken? Dat kan! Op onze komende reis krijgt u een unieke inkijk in het project en steunt u tevens de opgraving (bezoek aan het graf onder voorbehoud).
Wat schuilt er achter de deur van dit graf? (© TT45 Project)
-
Nieuws uit Egypte
Abusir
Tsjechische archeologen hebben in Abusir het graf ontdekt van Wahibre-meryneith, een legercommandant uit de 26e dynastie. Eerder in 2021 werd al een mummificatiedepot gevonden behorend bij dit graf, met meer dan 370 aardewerken potten waarin balsemingsmateriaal werd bewaard.
Het gaat om een zogenaamd schachtgraf van 16 meter diep, met onderin een dubbele stenen sarcofaag van kalksteen en basalt. Het deksel van de antropomorfe, basalten binnensarcofaag is gedecoreerd met spreuk 72 van het Dodenboek, die de overledene een voorspoedige wederopstanding in het hiernamaals moet garanderen. Het is niet helemaal duidelijk of dit gelukt is – het graf werd in de oudheid al leeggeroofd, inclusief de mummie en waardevolle grafgiften.
Het graf bevatte nog wel twee houten kistjes met shabti’s, albasten canopenvazen en modelvaatwerk, en een ostracon met een religieuze tekst in hiëratisch. Hopelijk heeft dit Wahibre-meryneith, die leefde in een turbulente periode aan het begin van de Perzische overheersing, toch op weg geholpen.
De grafschacht, typisch voor de 26e dynastie
Kalkstenen buitensarcofaag met antropomorfe basalten binnensarcofaag
Albasten canopen en vaatwerk
Een verzameling shabti’s
Heliopolis
In de wijk Matariya (Cairo) heeft een Egyptisch-Duits team diverse blokken gevonden van de zonnetempel van het oude Heliopolis, waaronder fragmenten uit de tijd van Khufu (Cheops). Van het Oude Rijk tot de Late Periode zagen veel farao’s het als een belangrijke taak om bij te dragen aan deze eeuwenoude tempel. Zo zijn er sfinxen gevonden uit het Middenrijk, maar ook beelden uit de Ramessidische periode en stèles en altaren uit de 26e dynastie. Uit het Oude Rijk trof men tevens een roodgranieten beeldfragment van Pepi I aan.
Enkele van de vondsten:
Luxor
© Sven Geruschkat Mis het niet! Ter ere van het honderdjarige jubileum van de ontdekking van Toetanchamon’s graf zal er een speciale opera opgevoerd worden in november. Het evenement vindt plaats voor de dodentempel van Hatsjepsoet in Deir el-Bahari (westoever van Luxor) en is geschreven door… archeoloog Zahi Hawass. De muziek komt van de Italiaans componist Zamboni, en de opera zal op klassieke wijze worden opgevoerd in het Italiaans. In het drama zal o.a. Nefertiti een moordaanslag beramen op de jonge Toetanchamon om een van haar dochters aan de macht te krijgen.
PS: Mocht u zin hebben in een reis naar Egypte in november, kijk dan dinsdagavond op de website van Huis van Horus!