Egyptologie.nu

Giza

In de Grote Piramide van Giza is een gang ontdekt! Het zou het begin kunnen zijn van een spannende roman. Het ScanPyramids project heeft eerder met behulp van muografie (het meten van kosmische straling die wordt afgebogen door bijvoorbeeld steen) een 10 meter lange ruimte gelokaliseerd achter de originele ingang van de piramide van Khufu (Cheops). Deze ontdekking werd al in 2017 gedaan maar is recent gepubliceerd in het vooraanstaande blad Nature Communications.

Pas is een nieuwe holte gevonden hogerop in de piramide, boven de zogenaamde Grote Galerij. De ‘gang’ is 30 meter lang en kan horizontaal of schuin liggen. Populair Egyptoloog Zahi Hawass heeft al gespeculeerd dat zich hier wel eens de ‘echte’ grafkamer van Khufu zou kunnen bevinden. In de nu bekende grafkamer werd de sarcofaag van de koning namelijk leeg aangetroffen…

De verborgen gang achter de oorspronkelijke ingang tot de piramide
(© ScanPyramids)

Op plek ‘i’ bevindt zich de nieuwe horizontale of diagonale holte
(© ScanPyramids)

Luxor

In Dra Abu el-Naga in Luxor zijn de tombes van Djehuty (TT11) en Hery (TT12) opengesteld voor publiek. Djehuty en Hery waren hoge ambtenaren onder koning(in) Hatsjepsoet gedurende de 18e dynastie van het Nieuwe Rijk. Djehuty was zowel opzichter van de schatkist als van de ambachtslieden en kunstenaars onder Hatsjepsoet. Zijn graf is gedecoreerd met inscripties uit het Dodenboek (‘Uitspraken van het uitgaan bij dag’). Zijn naam en afbeeldingen zijn echter systematisch beschadigd, mogelijk omdat Djehuty uit de gratie was gevallen.

Hery leefde 50 jaar eerder en was opzichter van de graanschuur van koningin Ahhotep, die het land regeerde terwijl haar zoon (koning Ahmose) strijd aan het voeren was in de burgeroorlog die Egypte te verduren kreeg tijdens de zogenaamde Tweede Tussenperiode. Hery wijdt een prominente plaats in zijn grafmonument aan zijn moeder Ahmes, terwijl zijn vader niet genoemd of afgebeeld wordt. Het zijn dit soort details waardoor Egyptologen een glimp opvangen van de persoonlijke levens van deze 3500 jaar oude Thebanen.

De restauratie van de graven vormt onderdeel van het Djehuty project, een gezamenlijke inspanning van Egypte en Spanje. De klassieke T-vormige graven werden in 2002 ontdekt, inclusief mummies en een zogenaamde graftuin. Inmiddels zijn de architectonische elementen geconsolideerd, zorgen zonnepanelen voor het nodige licht en maakt een houten vloer de restauratie compleet voor bezoekers. Een replica van de graftuin, de enige in zijn soort die ooit is gevonden, wordt getoond in de voorhof. Het origineel, gemaakt van mudbrick, is opnieuw begraven om deze intact te houden.

In het graf van Djehuty (© Proyecto Djehuty)

De graftuin van Djehuty (© CSIC)

Ook in het nabijgelegen Deir el-Bahari en Asasif zijn nieuwe monumenten geopend voor bezoekers. Het gaat om het Noordelijke en Zuidelijke Hal van Amon-Ra op het bovenste terras van de tempel van Hatsjepsoet, en het Middenrijks graf van Meru (TT240) in Noord Asasif. Deze monumenten zijn gerestaureerd door het Poolse Centrum voor Mediterrane Archeologie van de Universiteit van Warschau.

Meru was een hoge ambtenaar aan het hof van koning Montuhotep II van de 11e dynastie, die regeerde rond 2000 v.Chr. Zijn graf werd in de 19e eeuw ontdekt en bevatte een sarcofaag en decoratie van beschilderd pleisterwerk. Zijn graf kijkt uit op de processieroute naar de tempel van Montoehotep II in Deir el-Bahari, waar Hatsjepsoet later haar beroemde terrassentempel naast heeft gebouwd. Het was ongetwijfeld een grote eer dat Meru op zo’n heilige plaats werd begraven, te midden van andere hooggeplaatste leden van het hof.

De ruimtes die zijn geopend in de tempel van Hatsjepsoet bevinden zich aan weerszijden van het heiligdom van Amon-Ra, dat in 2017 werd opengesteld voor publiek. In de zuidelijke kamer werden aan de reliëfdecoratie te zien geurige substanties en linnen gewaden bewaard voor gebruik tijdens rituelen. De wanden van de noordelijke kamer tonen hoe Hatsjepsoet en Toetmosis III offeren aan de god Amon-Ra. Ook is er een ritueel afgebeeld waarbij de koning rent met een roeiriem. Achter de deur zit een afbeelding verstopt van architect en minister Senenmoet, een van de vertrouwelingen van Hatsjepsoet. Zo had deze hoveling van eenvoudige komaf buiten het zicht van veel mensen om toch een prominente plaats in dit heiligdom.

In het heiligdom van Amon-Ra (foto: Ahram News)

Esna

Een team onderzoekers van het Egyptische Ministerie van Oudheden en de Universiteit Tübingen zijn al een tijdje bezig om de decoratie in de tempel van Esna schoon te maken. Hierbij zijn prachtige reliëfs tevoorschijn gekomen van de dierenriem, de Egyptische voorstelling van planeten als Jupiter en Mars, en van sterren en constellaties die werden gebruikt om tijd te meten.

De tempel van Chnoem in Esna werd in de Ptolemaeïsche Tijd gebouwd, toen ook voorstellingen van de dierenriem in zwang raakten. Er zijn echter al wel astronomische plafonds bekend in koninklijke en privégraven zoals de tombe van Seti I in de Vallei der Koningen en van Senenmoet, de architect van Hatsjepsoet. Een andere zodiak is bekend uit de tempel van Dendera, deze werd echter in de 19e eeuw naar Parijs verscheept en is nu in het Louvre te zien. De voorstellingen in de tempel van Esna zijn een goed voorbeeld van zaken die archeologisch al voorhanden waren, maar die door herbestudering tot nieuwe inzichten kunnen leiden.

Een bijzondere boogschutter (© Ahmed Emam, Ministry of Tourism and Antiquities)

Saqqara

Ook in Saqqara is er door het Egyptisch-Italiaans-Nederlandse team weer hard gewerkt. De belevenissen van de archeologen kunt u lezen in het digging diary. Op 11 april geeft conservator Lara Weiss bovendien een RoMeO-lezing in het Rijksmuseum van Oudheden, die gratis online te volgen is.

Het opgraafteam in Saqqara (foto: Nicola Dell’Aquila)

Prinsessengraf ontdekt in Luxor

In een van de Westelijke Wadi’s (Dal ‘C’) in Luxor is mogelijk het graf ontdekt van een prinses uit de 18e dynastie. Het graf, dat door een Brits-Egyptisch team onder leiding van Piers Litherland wordt opgegraven, bevat aardewerk-fragmenten die verwijzen naar de farao Toetmosis III.

Het graf is zwaar beschadigd door regenwater, iets wat niet ongewoon was tijdens het Egyptische Nieuwe Rijk. In de Westelijke Wadi’s zijn meer royalties te vinden, zoals het koninginnengraf van Hatsjepsoet (voordat ze farao werd) en het graf van haar dochter Neferoere.

In 2014 had ik het voorrecht de Westelijke Wadi’s van Luxor te verkennen. Het is een gortdroog en desolaat gebied, waar echter veel tombes, bezoekersgraffiti en Koptische hutjes te vinden zijn. Deze menselijke activiteit wijst erop dat het gebied niet altijd zo droog was als nu.

Gemummificeerde krokodillen in Aswan

In een tombe in Qubbet el-Hawa, de necropool van Aswan tijdens het Oude en Middenrijk, zijn tien krokodillenmummies gevonden. Ze behoren aan twee soorten: de Crocodylus suchus (die nog geen Nederlandse naam heeft) en de Crocodylus niloticus, de Nijlkrokodil. Volgens Salima Ikram, expert op het gebied van dierenmummies, was het gedrag van deze dieren geheel verschillend: de Nijlkrokodil zou je beslist opeten, terwijl je met de Suchus rustig in hetzelfde water zou kunnen zwemmen.

De krokodillen zijn simpelweg gemummificeerd door ze in het hete woestijnzand te begraven. Dit gebeurde waarschijnlijk tijdens de vijfde eeuw v.Chr., toen het mummificeren van dieren opkwam in Egypte. Er zal nog C14-datering en DNA-analyse plaatsvinden op de exemplaren.

Ontdekkingen in Saqqara

In een gebied van Saqqara wat de Gisr el-Mudir (‘grote omheining’) wordt genoemd, is een groep tombes gevonden uit de 5e en 6e dynastie van het Egyptische Oude Rijk. De belangrijkste tombe behoort toe aan Khnumdjedef, en is versierd met de bekende ‘scènes uit het dagelijks leven’. Daarnaast is het graf ontdekt van een man genaamd Meri, die werkzaam was in het paleis van de koning. Ook werden grafbeelden aangetroffen van een grafeigenaar en zijn vrouw, en zogenaamde dienaarsbeelden van figuren die brood bakken en graan malen.

In een 15 m diepe schacht werd een kalkstenen sarcofaag gevonden van Hekashepses, met daaromheen stenen vaatwerk. De sarcofaag was nog afgesloten, en bevatte de mummie van de eigenaar bedekt met bladgoud. In een andere schacht werden houten beelden ontdekt van een man genaamd Fetek. De vondst wijst erop dat er nog een schat aan informatie verborgen ligt in het zand van Saqqara.