Saqqara

Poolse archeologen hebben in Saqqara een tombe ontdekt van een hoge ambtenaar uit de 6e dynastie. De vondst werd gedaan bij werkzaamheden rond het piramidecomplex van Djoser, ten westen van het graf van Merefnebef dat eerder door de missie werd ontdekt. De grafeigenaar heet Mehtjetju en was opzichter van de koninklijke domeinen en priester in de grafcultus van koning Teti.

De hoge sociale status van Mehtjetju wordt verraden door de kwaliteit van zijn grafreliëfs, die kunnen wedijveren met die van zijn buurman, de vizier Merefnebef. De onderliggende rots was echter broos, waardoor de inscripties zijn beschadigd. De grafdecoratie was waarschijnlijk incompleet: de facade bevat geen kleur, terwijl de zijwanden van de ingang geen reliëfdecoratie bevatten maar alleen figuren in zwarte inkt. Op de foto is te zien hoe een oryx wordt meegevoerd als offerdier.

Het graf zal verder worden onderzocht in het najaar van 2022.

Tekening uit het graf van Mehtjetju

Esna

De tempel van Esna heeft weer kleur! Nadat de tempel van Dendera onder handen is genomen was ook de tempel van Esna aan de beurt. Onder een dikke laag roet op het plafond kwamen prachtige afbeeldingen vandaan van de gier- en cobragodinnen Nechbet en Wadjet. Sinds 2018 zijn onderzoekers van de Tübingen Universiteit en het Egyptische ministerie van oudheden (o.l.v. Dr. Hisham el-Leithy) aan het werk om de oorspronkelijke beschildering aan het licht te brengen. 2000 jaar aan roet en viezigheid wordt met zorg weggepoetst. Door de zuilen, architraven en het plafond te reinigen kon de decoratie ook van dichtbij gedocumenteerd worden.

Van de tempel van Esna, die 60 km ten zuiden van Luxor ligt, is alleen de voorste hal (pronaos) bewaard gebleven – de rest ligt onder bebouwing. Dit gedeelte van het bouwwerk is door keizer Claudianus (41-54 v.Chr.) voor de tempel gezet. De tempel ligt tegenwoordig midden in de stad en je moet een trap afdalen om het tempelterrein te bereiken.

Kleurrijke godinnen in de tempel van Esna

Sinaï

In Tell el-Farama in het noorden van Sinaï heeft een Egyptische archeologische missie een tempel ontdekt. De tempel stamt uit de Grieks-Romeinse periode en is gewijd aan de god Zeus. De archeologen hebben resten aangetroffen van een mudbrick gebouw en granieten blokken die mogelijk een trap vormden. De poort van de tempel bestond uit roodgranieten zuilen van 8 meter hoog, en de latei bevat een tekst die verwijst naar Zeus Kasios, een god die Zeus combineert met de berg Kasios op de grens tussen Syrië en Turkije. De berg, nu Jebel Aqra genoemd, wordt vaak geteisterd door onweer wat de associatie met Zeus verklaart.

In de 20e eeuw vond de Franse Egyptoloog Jean Clédat al Griekse inscripties met de naam Zeus Kasios in het gebied, toen hij op zoek was naar Christelijke resten. De site is toen nooit verder onderzocht.

Inscripties wijzen erop dat o.a. keizer Hadrianus (117-138 n.Chr.) aan de tempel heeft verbouwd. De architectuur van het gebouw zal verder in kaart worden gebracht met behulp van fotogrammetrie.

Resten van de tempel van Zeus

Tempel van Amenhotep III

De Duits-Egyptische missie van Hourig Sourouzian heeft in Luxor monumentale kalkstenen blokken gevonden die onderdeel uitmaken van de graftempel van Amenhotep III. Ze vond fragmenten van kolossale koninklijke sfinxen die oorspronkelijk 8 meter lang waren. De sfinxen stellen de koning voor met nemes-hoofddoek en valse baard, en werden half onder water gevonden bij de derde pyloon. Daarnaast werden delen van gradodiorieten beelden aangetroffen van de leeuwengodin Sechmet, en blokken gedecoreerd met het Heb-sed-jubileum van Amenhotep III.

De ‘Tempel van Miljoenen Jaren’ van Amenhotep III was de grootste graftempel op de westoever van de Nijl. Waar eerst slechts de ‘kolossen van Memnon’ stonden, worden nu jaar na jaar nieuwe beelden en architectonische elementen opgegraven en toegevoegd aan de reconstructie van de tempel.

Sfinxen en Sechmet-beelden in de tempel van Amenhotep III

Familiegraf in Aswan

Een team van Egyptische en Italiaanse archeologen onder leiding van Patrizia Piacentini heeft in Aswan een familiegraf ontdekt met meer dan 20 mummies. Het team graaft sinds 2019 rond het mausoleum van Aga Khan op de westoever van Aswan, waar zich honderden tombes bevinden van de zesde eeuw v.Chr. tot de vierde eeuw na Chr. Hier troffen ze een groot graf aan uit de Grieks-Romeinse periode. Hoewel geplunderd in de oudheid bevatte het graf nog 20 mummies en veel interessant materiaal.

Een trap leidde naar een ondergrondse hal met aangrenzende grafkamers uitgehouwen in de rotsen. De mummies bevatten personen van verschillende leeftijden, van jonge kinderen tot ouderen met artrose. Er werden offervaten, cartonnage maskers en aardewerken sarcofagen gevonden. De individuen zijn door de opgravers onderzocht op leeftijd, geslacht en mogelijke ziektes met behulp van een draagbaar röntgenapparaat.

Veel van de mummies waren vrouwelijk, maar er werden ook drie families aangetroffen. Enkele leden aan infecties en stofwisselingsziekten. Een van de volwassenen had zelfs een amputatie overleefd. Dit soort bioarcheologisch onderzoek is belangrijk om meer te weten te komen over de dagelijkse leefomstandigheden in de oudheid.

Het graf in Aswan

Mijnbouw in de Sinai

Egyptische archeologen hebben in Zuid-Sinai resten van een mijnexpeditie gevonden uit het Middenrijk. Een zandstenen gebouw werd gevonden in de Wadi al-Nasb, in de buurt van Serabit el-Khadim. Hier werd sinds het Egyptische Middenrijk naar koper en turkoois gedolven. Het gebouw had mogelijk een administratieve functie. In ovens werd de koper gesmolten tot handzame baren, een proces waarbij veel verwerinkgsafval achterblijft. Ook stond het gebied in verbinding met de godin Hathor, die met turkoois geassocieerd werd.

Het gebouw in de Sinaï

Amenhotep I digitaal uitgepakt

De mummie van Amenhotep I is met CT-technologie digitaal onderzocht. De mummie zelf werd in 1881 ontdekt en was versierd met bloemen en een houten masker. Omdat de mummie zo fragiel was is het nooit uitgepakt zoals andere mummies tijdens de 19e en 20e eeuw. CT is een non-invasieve techniek waarbij laagjes van de mummie virtueel kunnen worden ‘afgepeld’ in 3D. Daardoor kan de staat van het skelet in detail worden bekeken.

Dr. Sahar Saleem, professor radiologie aan Cairo University en zijn team concludeerden dat de farao 35 jaar oud was en 1,69 m toen hij overleed. Hij was besneden en had een gezond gebit. In de windsels bevonden zich 30 amuletten en een gouden riem. De farao had tevens een smalle kin, kleine neus, krulhaar en een kleine overbeet. Een doodsoorzaak kon op basis van de scan niet worden vastgesteld.

Amenhotep I regeerde 21 jaar over Egypte, tot ongeveer 1500 v.Chr. Hij was de tweede koning van de 18e dynastie en bestuurde het land grotendeels in vrede, waarbij hij veel tempels liet oprichten. De koning werd begraven in de Vallei der Koningen in Thebe (het huidige Luxor). Tijdens de economische crisis in de 21 dynastie liepen de koningsmummies gevaar en werden deze door priesters op een geheime bergplaats herbegraven. Waarschijnlijk is schade aan de mummie aangebracht door grafrovers in de oudheid.

Waar ligt Nefertiti begraven?

In december heeft Egyptoloog Zahi Hawass aangegeven dat hij verder gaat met de zoektocht naar het graf van Nefertiti op de westoever in Luxor, in het zogenaamde Westvallei (of Dal van de Apen). Daar liggen ook Amenhotep III (WV22) en Aye (WV23) begraven. In 2015 werd door archeoloog Nicholas Reeves de theorie geponeerd dat de koningin achter een wand in het graf van Toetanchamon begraven moest liggen. Verschillende teams hebben de ruimte vervolgens gescand, maar niets gevonden.

Tijdens een lezing op 8 december in het nieuwe National Museum of Egyptian Civilization zei Hawass aanwijzingen te hebben dat Nefertiti mogelijk in de Westvallei begraven ligt. De koningin en haar man Achnaton regeerden vanuit Amarna (Achetaton) in Midden-Egypte, maar werden mogelijk na hun dood in het geheim naar Luxor verplaatst. De enigmatische beschadigde mummie gevonden in KV55 wordt wel beschouwd als Achnaton en de vader van Toetanchamon, hoewel dit niet zonder vraagtekens is.

Duizenden ostraca gevonden

In Sohag in Midden-Egypte is een bergplaats van 13.000 ostraca (beschreven pot- en kalksteenscherven) gevonden. Een team van Duitse en Egyptische archeologen deed de vondst in Tel Atribis. De ostraca bevatten teksten in hieratisch, demotisch, Koptisch, Grieks en Arabisch. Ze werpen licht op de economie en handel in het gebied in de oudheid, zoals de verkoop van graan en brood. Mogelijk was er ook een school waar men de verschillende talen en schriftsoorten onderwees die op de ostraca zijn aangetroffen.

Ostraca zijn beschreven potscherven, het kladblok uit de oudheid

Tombes uit de Late Periode

In al-Bahnasa in Minya (Midden-Egypte) hebben Spaanse en Egyptische archeologen tombes ontdekt uit de zogenaamde Saïtische/Late Periode (712-332 v.Chr.). De vondst werd in december bekendgemaakt. Bijzonder aan de ontdekking is dat enkele van de mummies werden aangetroffen met een gouden tong. Waarschijnlijk was dit bedoeld zodat de overledene kon spreken in de aanwezigheid van Osiris, de god van het dodenrijk. Eerder werden mummies met een gouden tong gevonden in een begraafplaats in Alexandrië.

Anders dan de naam doet voorkomen begon de ‘Late Period’ als een tijd van voorspoed en rijkdom, waarin grote tombes werden aangelegd en de dierencultus bloeide.

Een houten sarcofaag uit de ontdekking

Een nieuwe zonnetempel?

Alweer wat ouder nieuws, maar nog niet op deze website besproken: in november is de ontdekking bekendgemaakt van een nog onbekende zonnetempel uit de vijfde dynastie. De structuur werd aangetroffen onder de reeds bekende zonnetempel van Niuserre in Abu Ghurab, ten zuiden van Cairo.

Eigenlijk was de vondst al bekend sinds 1898, toen archeologen een deel van het mudbrick gebouw opgroeven. Toen werd gedacht dat het om de eerdere bouwfase van de bovenliggende tempel ging. Massimiliano Nuzzolo, co-leider van de recente opgraving, ziet nu dat het om een compleet ander, ouder gebouw gaat. Van de oudere tempel werden kalkstenen zuilen en een dorpel gevonden.

Waarschijnlijk gebruikte Niuserre de fundamenten om zijn eigen tempel op te plaatsen. Helaas is nog niet bekend aan welke koning het eerdere gebouw toebehoorde. Uit titels van Ouderijks ambtenaren zijn maar zes zonnetempels bekend, waarvan er tot nu twee zijn gevonden.

De zonnetempel van Niuserre