Categorie: Nieuws Pagina 2 van 18

Archeologisch nieuws

Op 22 september 2022

Het graf van Nefertiti

We zijn er al een tijdje naar op zoek. In 2015 publiceerde archeoloog Nicholas Reeves een paper waarin hij beargumenteerde dat het graf van Toetanchamon in de Vallei der Koningen extra kamers bevatte. Deze nog onontdekte kamers zouden achter verborgen deuren zitten waarvan de omtrek te bespeuren was op hoge resolutie 3D scans. Hij stelde voor dat een van deze ruimtes het graf van Nefertiti zou kunnen huisvesten.

Geheime deuren in het graf van Toet? (© Factum Foundation)

In 2015 onderzocht Hirokatsu Watanabe de wanden van het graf met ground-penetrating radar en beweerde ruimtes achter de noord- en westmuur te hebben gevonden. Een tweede scan in 2016 door National Geographic Society vond hier echter geen bewijs voor. In 2018 is de westmuur van het graf opnieuw doorgemeten met geofysische apparatuur door specialisten van de Polytechnische Universiteit in Turijn. Ook hierbij werden geen holle ruimtes aangetroffen.

De Egyptische archeoloog Zahi Hawass nam het heft vervolgens in eigen handen en begon een opgraving in het Westdal van de Vallei der Koningen in Luxor. Het is geen gek idee dat hier nog graven te vinden zijn uit de Amarna-periode, aangezien ook Ay, de directe opvolger van Toetanchamon, hier begraven ligt. Hawass wil met DNA-onderzoek bewijzen dat enkele nog ongeïdentificeerde mummies (KV21a en b) familieleden zijn van Toetanchamon, en wel zijn vrouw Ankhesenamon en haar moeder Nefertiti. Deze herfst gaat Hawass zijn ontdekking bekendmaken, waarschijnlijk tijdens de festiviteiten rond de 100-jarige ontdekking van het graf van Toetanchamon, en de geplande opening van het nieuwe Grand Egyptian Museum, waar al Toetanchamon’s schatten te zien zullen zijn.

Wilt u zelf mee op reis naar de Vallei der Koningen in Luxor en het nieuwe museum bij de piramides van Giza? U kunt nog mee met onze groep!

Het nagenoeg verlaten Westdal

Recent heeft Nicholas Reeves zijn theorie herhaald dat het graf van Toetanchamon eigenlijk onderdeel is van een groter graf gewijd aan Nefertiti. Onder de cartouches (koningsnamen) die aangeven hoe Toetanchamon begraven werd door Ay ziet hij sporen van de cartouches van Toetanchamon die Nefertiti begroef. Op de hoge resolutie 3D scans door Factum Arte is dit echter niet te zien. Reeves zal zijn theorie verder uit de doeken doen in de nieuwe editie van zijn boek The Complete Tutankhamun, dat eind oktober uitkomt.

De beschildering en 3D scan van de cartouches van Toetanchamon (© Factum Foundation)

Piramidebouw

Het is nog steeds een raadsel. Hoe verplaatsten de oude Egyptenaren zware blokken kalksteen bij de bouw van de piramides van Giza? Olaf Kaper, professor Egyptologie in Leiden, gaf daar deze week een interessante lezing over. We weten wel wat over de piramidebouw, maar nog lang niet alles. Kalkstenen blokken kwamen uit steengroeves bij Tura op de oostoever van de Nijl, gereedschap zoals schaven en beitels werden gemaakt van koper dat in de Sinai werd gedolven. We weten dat tempels, kleine piramides en mastabagraven werden gebouwd met behulp van hellingen, die bijvoorbeeld ook zijn teruggevonden bij de calcietgroeve van Hatnub. De helling had hier een glad gedeelte in het midden met een trap aan de buitenzijde (zoals ook bekend van tempeltrappen), en houten palen waar men touwen omheen kon slaan om zo meer kracht uit te oefenen bij het naar boven slepen van stenen.

De helling bij Hatnub (© Yannis Gourdon/IFAO)

Maar werden hellingen ook gebruikt bij de bouw van de grote piramides van Khufu en Khafre? Herodotus sprak van zogenaamde ‘instrumenten’ die de blokken naar boven takelden. Olaf demonstreerde vervolgens de werking van een ‘kantelliftkooi’ ontworpen door Bernard Mullers, die op een veilige, simpele manier blokken op een hoger niveau kan tillen. Nadeel is wel dat hiervoor veel hout nodig is (geïmporteerde Libanonceders) en dat dergelijke kooien niet zijn teruggevonden. Wel geeft het ons nieuwe ideeën om te zoeken naar oplossingen die de bouw van de Grote Piramide kunnen verklaren binnen een tijdsbestek van 20 jaar (de regeringsperiode van Khufu).

Het kantelapparaat lijkt op de tweepotige masten van Egyptische boten uit die tijd (graf van Kaiemankh, G4561)

Een ander onderdeel van de piramidebouw is de aanvoer van stenen blokken naar de bouwplaats. Een nieuwe studie levert bewijs voor een tak van de Nijl (de zogenaamde Khufu-tak), die werd gebruikt om stenen per schip tot aan de haven aan de voet van het Giza-plateau te transporteren. Door middel van grondboringen kwam men erachter dat het klimaat ten tijde van de piramidebouw aanzienlijk beter was: pollensoorten van 60 plantensoorten kwamen tevoorschijn, die de overgang laten zien van land- naar moeras- en waterplanten. Hoewel de waterstand van de Nijl al sinds 3500 v.Chr. aan het dalen was, was de overstroming tijdens de regeringsperiodes van Khufu en Khafre (rond 2500 v.Chr.) nog hoog genoeg om bouwmateriaal rechtstreeks tot aan het plateau te vervoeren.

Meer over landschap en klimaat in het oude Egypte leest u binnenkort in Phoenix!

De Khufu-Nijlarm (© Alex Boersma/PNAS)

Graafprojecten

Verder is het graafseizoen in Egypte weer begonnen en zijn veel archeologische teams aan het werk gegaan. Zo vond de Egyptische missie in Saqqara potten met ‘halloumi-kaas’. Tijdens eerdere seizoenen werd het graf van Wahty gevonden en een grote verzameling kisten en houten beelden.

Ook de Leidse-Turijnse opgraving in Saqqara is van start gegaan. Online kunt u hun avonturen volgen in het digging diary.

Wilt u mee naar Luxor om daar de opgraving van Thebaans graf 45 door Carina van den Hoven te bezoeken? Dat kan! Op onze komende reis krijgt u een unieke inkijk in het project en steunt u tevens de opgraving (bezoek aan het graf onder voorbehoud).

Wat schuilt er achter de deur van dit graf? (© TT45 Project)

Nieuws uit Egypte

Door Nicky

Op 18 juli 2022

In Nieuws

Abusir

Tsjechische archeologen hebben in Abusir het graf ontdekt van Wahibre-meryneith, een legercommandant uit de 26e dynastie. Eerder in 2021 werd al een mummificatiedepot gevonden behorend bij dit graf, met meer dan 370 aardewerken potten waarin balsemingsmateriaal werd bewaard.

Het gaat om een zogenaamd schachtgraf van 16 meter diep, met onderin een dubbele stenen sarcofaag van kalksteen en basalt. Het deksel van de antropomorfe, basalten binnensarcofaag is gedecoreerd met spreuk 72 van het Dodenboek, die de overledene een voorspoedige wederopstanding in het hiernamaals moet garanderen. Het is niet helemaal duidelijk of dit gelukt is – het graf werd in de oudheid al leeggeroofd, inclusief de mummie en waardevolle grafgiften.

Het graf bevatte nog wel twee houten kistjes met shabti’s, albasten canopenvazen en modelvaatwerk, en een ostracon met een religieuze tekst in hiëratisch. Hopelijk heeft dit Wahibre-meryneith, die leefde in een turbulente periode aan het begin van de Perzische overheersing, toch op weg geholpen.

De grafschacht, typisch voor de 26e dynastie

Kalkstenen buitensarcofaag met antropomorfe basalten binnensarcofaag

Albasten canopen en vaatwerk

Een verzameling shabti’s

Heliopolis

In de wijk Matariya (Cairo) heeft een Egyptisch-Duits team diverse blokken gevonden van de zonnetempel van het oude Heliopolis, waaronder fragmenten uit de tijd van Khufu (Cheops). Van het Oude Rijk tot de Late Periode zagen veel farao’s het als een belangrijke taak om bij te dragen aan deze eeuwenoude tempel. Zo zijn er sfinxen gevonden uit het Middenrijk, maar ook beelden uit de Ramessidische periode en stèles en altaren uit de 26e dynastie. Uit het Oude Rijk trof men tevens een roodgranieten beeldfragment van Pepi I aan.

Enkele van de vondsten:

Luxor

Mis het niet! Ter ere van het honderdjarige jubileum van de ontdekking van Toetanchamon’s graf zal er een speciale opera opgevoerd worden in november. Het evenement vindt plaats voor de dodentempel van Hatsjepsoet in Deir el-Bahari (westoever van Luxor) en is geschreven door… archeoloog Zahi Hawass. De muziek komt van de Italiaans componist Zamboni, en de opera zal op klassieke wijze worden opgevoerd in het Italiaans. In het drama zal o.a. Nefertiti een moordaanslag beramen op de jonge Toetanchamon om een van haar dochters aan de macht te krijgen.

PS: Mocht u zin hebben in een reis naar Egypte in november, kijk dan dinsdagavond op de website van Huis van Horus!

Nieuws uit musea en archieven

Door Nicky

Op 27 mei 2022

In Musea, Nieuws

Cairo

Het lijkt erop dat het Grand Egyptian Museum dit jubileumjaar (100 jaar na de ontdekking van het graf van Toetanchamon) dan ook echt open gaat. De laatste hand wordt gelegd aan de constructie en het interieur, zodat het geheel op 30 september opgeleverd kan worden. Het museum bevat twaalf zalen en zal 100.000 artefacten huisvesten, waaronder 5000 objecten uit het graf van Toetanchamon waarvan vele nog nooit zijn tentoongesteld.

Het GEM beslaat 500.000 m2 en is daarmee het grootste museum gewijd aan een enkele oude cultuur. Het museum bevindt zich op loopafstand van het Giza-plateau, en zal een boost moeten geven aan het toerisme in Egypte.

Wilt u mee op reis naar Egypte in November? Onder voorbehoud dat het nieuwe museum geopend is zullen we dit zeker bezoeken. Geüpdatete informatie verschijnt binnenkort op de website van Huis van Horus.

Een ander nieuw museum in Cairo is het National Museum of Egyptian Civilization. Deze prachtig vormgegeven collectie bevat een uitgebreide tour langs de Egyptische koninklijke mummies (eerder te zien in het oude museum aan het Tahrirplein), maar biedt nu ook ruimte aan een vaste tentoonstelling over textiel door de eeuwen heen. Van de predynastische periode tot de vroegmoderne tijd, dit museum is zeker een must voor bezoekers aan de stad.

Oxford

In het Bodleian Library is een tentoonstelling te zien over de ontdekking van het graf van Toetanchamon met veel nieuw ontsloten archiefmateriaal. In haarscherpe zwart-witfoto’s van fotograaf Harry Burton, samen met brieven, tekeningen en dagboeken van Howard Carter wordt het verhaal van de honderd jaar oude ontdekking verteld. Ook wordt de rol van Egyptenaren bij de opgraving belicht. Naast het Britse team werkten er 50 lokale Egyptenaren, waaronder kinderen, mee. Beroemd is de foto van de jonge waterdrager met een halsketting van Toetanchamon, die de eerste traptrede naar het graf zou hebben ontdekt.

Howard Carter deed minutieus verslag van alle schatten in het graf, omdat hij getraind was in het kopiëren van scènes van tombes en tempels. Wilt u meer weten over het leven van Howard Carter en zijn werk in Egypte voor en na de ontdekking? Op 1 juni geef ik een online lezing over het onderwerp tijdens de Toetanchamon maand van Huis van Horus. Op 21 juni volgt er een lezing over de tentoonstelling in het Bodleian.

Leiden

In het Rijksmuseum van Oudheden vindt vanaf 22 juni een kleine tentoonstelling plaats over het dodenboek van Qenna. Deze 17 meter lange papyrus is recentelijk gerestaureerd, en zal voor het eerst sinds de aankoop in 1835 volledig te zien zijn. Het dodenboek, een ‘gids’ met magische spreuken voor het hiernamaals, werd op de westoever van Luxor gevonden. Qenna leefde tijdens het Nieuwe Rijk en toen hij gemummificeerd werd kreeg hij de papyrusrol mee op zijn laatste reis.

Toen de eerste directeur van het museum, Caspar Reuvens, het dodenboek aanschafte op een veiling in Londen, liet hij de papyrus in stukken snijden. Een paar vellen werden tentoongesteld terwijl de rest zich in het depot bevond. De papyrus is enkele malen gerestaureerd, maar vaak deden deze pogingen meer kwaad dan goed. De afgelopen drie jaar is het dodenboek volgens moderne maatstaven gerestaureerd en geconserveerd met steun van de Vereniging Rembrandt.

Archiefnieuws

Het Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten werd in 1939 opgericht, in de roerige periode voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog. Na de inval van de Duitsers werd de pas geopende bibliotheek gesloten, Joodse medewerkers uit de randstad geweerd, moesten onderduiken of verdwenen in kampen, en het academische werk lag nagenoeg stil. Op de website van Things That Talk kunt u een kijkje nemen in de directeurskamer van het NINO en meer leren over het instituut tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden heeft een schenking van 36 glasnegatieven gekregen van de nabestaanden van Willem Johannes Oppenoorth (1883-1959). De afbeeldingen tonen Egypte in de jaren 1910, waarin het vroege toerisme en het sterk veranderde landschap en stadsgezicht van Cairo goed te zien zijn.

Het Museo Egizio in Turijn heeft haar archeologisch fotoarchief online beschikbaar gemaakt. Per site is te zien hoe het eraan toe ging tijdens vroege opgravingen, maar toont ook unieke beelden van objecten en in situ grafdecoratie.

Het graf van Iti en Neferu in Gebelein (link naar foto)