-
Archeologisch nieuws
Tempel van Amenhotep III
De Duits-Egyptische missie van Hourig Sourouzian heeft in Luxor monumentale kalkstenen blokken gevonden die onderdeel uitmaken van de graftempel van Amenhotep III. Ze vond fragmenten van kolossale koninklijke sfinxen die oorspronkelijk 8 meter lang waren. De sfinxen stellen de koning voor met nemes-hoofddoek en valse baard, en werden half onder water gevonden bij de derde pyloon. Daarnaast werden delen van gradodiorieten beelden aangetroffen van de leeuwengodin Sechmet, en blokken gedecoreerd met het Heb-sed-jubileum van Amenhotep III.
De ‘Tempel van Miljoenen Jaren’ van Amenhotep III was de grootste graftempel op de westoever van de Nijl. Waar eerst slechts de ‘kolossen van Memnon’ stonden, worden nu jaar na jaar nieuwe beelden en architectonische elementen opgegraven en toegevoegd aan de reconstructie van de tempel.
Sfinxen en Sechmet-beelden in de tempel van Amenhotep III
Familiegraf in Aswan
Een team van Egyptische en Italiaanse archeologen onder leiding van Patrizia Piacentini heeft in Aswan een familiegraf ontdekt met meer dan 20 mummies. Het team graaft sinds 2019 rond het mausoleum van Aga Khan op de westoever van Aswan, waar zich honderden tombes bevinden van de zesde eeuw v.Chr. tot de vierde eeuw na Chr. Hier troffen ze een groot graf aan uit de Grieks-Romeinse periode. Hoewel geplunderd in de oudheid bevatte het graf nog 20 mummies en veel interessant materiaal.
Een trap leidde naar een ondergrondse hal met aangrenzende grafkamers uitgehouwen in de rotsen. De mummies bevatten personen van verschillende leeftijden, van jonge kinderen tot ouderen met artrose. Er werden offervaten, cartonnage maskers en aardewerken sarcofagen gevonden. De individuen zijn door de opgravers onderzocht op leeftijd, geslacht en mogelijke ziektes met behulp van een draagbaar röntgenapparaat.
Veel van de mummies waren vrouwelijk, maar er werden ook drie families aangetroffen. Enkele leden aan infecties en stofwisselingsziekten. Een van de volwassenen had zelfs een amputatie overleefd. Dit soort bioarcheologisch onderzoek is belangrijk om meer te weten te komen over de dagelijkse leefomstandigheden in de oudheid.
Het graf in Aswan
Mijnbouw in de Sinai
Egyptische archeologen hebben in Zuid-Sinai resten van een mijnexpeditie gevonden uit het Middenrijk. Een zandstenen gebouw werd gevonden in de Wadi al-Nasb, in de buurt van Serabit el-Khadim. Hier werd sinds het Egyptische Middenrijk naar koper en turkoois gedolven. Het gebouw had mogelijk een administratieve functie. In ovens werd de koper gesmolten tot handzame baren, een proces waarbij veel verwerinkgsafval achterblijft. Ook stond het gebied in verbinding met de godin Hathor, die met turkoois geassocieerd werd.
Het gebouw in de Sinaï
Amenhotep I digitaal uitgepakt
De mummie van Amenhotep I is met CT-technologie digitaal onderzocht. De mummie zelf werd in 1881 ontdekt en was versierd met bloemen en een houten masker. Omdat de mummie zo fragiel was is het nooit uitgepakt zoals andere mummies tijdens de 19e en 20e eeuw. CT is een non-invasieve techniek waarbij laagjes van de mummie virtueel kunnen worden ‘afgepeld’ in 3D. Daardoor kan de staat van het skelet in detail worden bekeken.
Dr. Sahar Saleem, professor radiologie aan Cairo University en zijn team concludeerden dat de farao 35 jaar oud was en 1,69 m toen hij overleed. Hij was besneden en had een gezond gebit. In de windsels bevonden zich 30 amuletten en een gouden riem. De farao had tevens een smalle kin, kleine neus, krulhaar en een kleine overbeet. Een doodsoorzaak kon op basis van de scan niet worden vastgesteld.
Amenhotep I regeerde 21 jaar over Egypte, tot ongeveer 1500 v.Chr. Hij was de tweede koning van de 18e dynastie en bestuurde het land grotendeels in vrede, waarbij hij veel tempels liet oprichten. De koning werd begraven in de Vallei der Koningen in Thebe (het huidige Luxor). Tijdens de economische crisis in de 21 dynastie liepen de koningsmummies gevaar en werden deze door priesters op een geheime bergplaats herbegraven. Waarschijnlijk is schade aan de mummie aangebracht door grafrovers in de oudheid.
Waar ligt Nefertiti begraven?
In december heeft Egyptoloog Zahi Hawass aangegeven dat hij verder gaat met de zoektocht naar het graf van Nefertiti op de westoever in Luxor, in het zogenaamde Westvallei (of Dal van de Apen). Daar liggen ook Amenhotep III (WV22) en Aye (WV23) begraven. In 2015 werd door archeoloog Nicholas Reeves de theorie geponeerd dat de koningin achter een wand in het graf van Toetanchamon begraven moest liggen. Verschillende teams hebben de ruimte vervolgens gescand, maar niets gevonden.
Tijdens een lezing op 8 december in het nieuwe National Museum of Egyptian Civilization zei Hawass aanwijzingen te hebben dat Nefertiti mogelijk in de Westvallei begraven ligt. De koningin en haar man Achnaton regeerden vanuit Amarna (Achetaton) in Midden-Egypte, maar werden mogelijk na hun dood in het geheim naar Luxor verplaatst. De enigmatische beschadigde mummie gevonden in KV55 wordt wel beschouwd als Achnaton en de vader van Toetanchamon, hoewel dit niet zonder vraagtekens is.
Duizenden ostraca gevonden
In Sohag in Midden-Egypte is een bergplaats van 13.000 ostraca (beschreven pot- en kalksteenscherven) gevonden. Een team van Duitse en Egyptische archeologen deed de vondst in Tel Atribis. De ostraca bevatten teksten in hieratisch, demotisch, Koptisch, Grieks en Arabisch. Ze werpen licht op de economie en handel in het gebied in de oudheid, zoals de verkoop van graan en brood. Mogelijk was er ook een school waar men de verschillende talen en schriftsoorten onderwees die op de ostraca zijn aangetroffen.
Ostraca zijn beschreven potscherven, het kladblok uit de oudheid
Tombes uit de Late Periode
In al-Bahnasa in Minya (Midden-Egypte) hebben Spaanse en Egyptische archeologen tombes ontdekt uit de zogenaamde Saïtische/Late Periode (712-332 v.Chr.). De vondst werd in december bekendgemaakt. Bijzonder aan de ontdekking is dat enkele van de mummies werden aangetroffen met een gouden tong. Waarschijnlijk was dit bedoeld zodat de overledene kon spreken in de aanwezigheid van Osiris, de god van het dodenrijk. Eerder werden mummies met een gouden tong gevonden in een begraafplaats in Alexandrië.
Anders dan de naam doet voorkomen begon de ‘Late Period’ als een tijd van voorspoed en rijkdom, waarin grote tombes werden aangelegd en de dierencultus bloeide.
Een houten sarcofaag uit de ontdekking
Een nieuwe zonnetempel?
Alweer wat ouder nieuws, maar nog niet op deze website besproken: in november is de ontdekking bekendgemaakt van een nog onbekende zonnetempel uit de vijfde dynastie. De structuur werd aangetroffen onder de reeds bekende zonnetempel van Niuserre in Abu Ghurab, ten zuiden van Cairo.
Eigenlijk was de vondst al bekend sinds 1898, toen archeologen een deel van het mudbrick gebouw opgroeven. Toen werd gedacht dat het om de eerdere bouwfase van de bovenliggende tempel ging. Massimiliano Nuzzolo, co-leider van de recente opgraving, ziet nu dat het om een compleet ander, ouder gebouw gaat. Van de oudere tempel werden kalkstenen zuilen en een dorpel gevonden.
Waarschijnlijk gebruikte Niuserre de fundamenten om zijn eigen tempel op te plaatsen. Helaas is nog niet bekend aan welke koning het eerdere gebouw toebehoorde. Uit titels van Ouderijks ambtenaren zijn maar zes zonnetempels bekend, waarvan er tot nu twee zijn gevonden.
De zonnetempel van Niuserre
-
Lezingen in december
Even leek het erop dat het leven zich weer offline kon afspelen, maar voor de binnenblijvers hebben we weer een aantal mooie lezingen en congressen op een rijtje gezet:
Dinsdag 7 december, 17.00 uur
Between plan and reality: The Lepsius cemetery in Dahshur
Anna Grünberg (Universität Leipzig)
The necropolis of Dahshur forms an important part of the royal burial landscape of the Old and Middle Kingdom. Therefore, it offers plenty of opportunities to draw and specify various lines of development not only of royal but also elite funerary and cultic traditions. One interesting area in regard of such questions is the one of the Lepsius mastaba cemetery, located centrally between the two pyramids of Snofru. With its over 20 tombs, all of which are arranged in straight rows and lines, it forms a direct link between the grid-like cemeteries at Meidum and Giza and therefore can help to better understand the idea and implementation of state-planned tombs. The basis of this and further topics of research is formed by the results of the excavations of the DAI Cairo in the area of the Lepsius Cemetery, parts of which are to be presented in the lecture.
Zaterdag 11 december, 13 – 16.15 uur
Huis van Horus donateursdag
Kosten: €5 voor niet-donateursMet twee lezingen:
Europese aciviteiten in Sheikh Abd el-Qurna aan het begin van de 19e eeuw
Eva Cornelisse, MA
Het gebied rond het dorp Sheikh Abd el-Qurna, gelegen op de westelijke oever van de Nijl in Luxor, was zo’n 200 jaar geleden het toneel van activiteiten die wij ons nu niet meer zouden kunnen voorstellen. Na de veldtocht van Napoleon was in Europa de interesse in het oude Egypte sterk toegenomen, met name door de publicatie van de Description de l’Égypte. De machtsovername door pasha Mohammed Ali leidde tot een situatie van relatieve rust in het land, waardoor een groeiende stroom Europeanen de weg vond naar Egypte. Kunstenaars en reizigers, verzamelaars en handelaars, velen kwamen terecht in Qurna, waar nog veel te ontdekken viel. Het was een tijd van ongekende mogelijkheden, er waren nog geen regels of beperkingen en Egyptische oudheden werden in grote getale naar Europa verscheept. Wie waren deze mensen, dikwijls markante persoonlijkheden- met bijbehorende anekdotes- en hoe gingen zij te werk? Van graven als verblijfplaats tot mummiekisten als brandhout, deze lezing geeft een boeiend inkijkje in hoe het er aan toe ging in het Qurna in de tijd van de pioniers van de egyptologie.
Egypte door een Belgische lens: Jean Capart en de collectie historische foto’s van de KMKG
Wouter Claes
In de beroemde egyptologische bibliotheek van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG) in Brussel wordt naast een grote collectie boeken en tijdschriften ook een bijzondere fotocollectie bewaard. Zij werd aangelegd onder het initiatief van Jean Capart (1877–1947), de grondlegger van de egyptologie in België, en bestaat uit meer dan 7000 fotografische glasnegatieven. In deze lezing nemen we een kijkje in deze unieke collectie en ontdekken we hoe deze foto’s een uitzonderlijke kijk bieden op de opkomst en het belang van de egyptologie in België en daarbuiten in de eerste helft van de 20ste eeuw.
Dinsdag 14 december, 18.15 uur
Neues aus Heliopolis. Ägyptisch-deutsche Ausgrabungen im August-Oktober 2021 im Sonnentempel von Matariya/Kairo
Florence Langermann and Prof. Dietrich Raue
Die Ausgrabungen des Ägyptischen Ministeriums für Tourismus und Antiken, des Ägyptischen Museums der Universität Leipzig und des i3Mainz-Institut für Raumbezogene Informations- und Messtechnik der Hochschule Mainz berichten über jüngste Entdeckungen.
Woensdag 15 december, 18.30 uur
Von Monsterschlangen. Epigraphische Beobachtungen im Grab des Anchtifi von Hefat (Ende 3. Jt. v.Chr.)
Prof. Dr. Ludwig Morenz en David Sabel MAAnchtifi von Hefat (heutige Region Mo’alla) ist eine der prägnantesten Figuren aus der ägyptischen Geschichte und ein besonderer „Zeitzeuge“ für das Ende des dritten Jahrtausends v. Chr. mit der Auflösung des Territorialstaates in der Zeit der Regionen. Seine Selbst-Präsentation wurde auf sieben Pfeiler seines Felsgrabes geschrieben. Zum Ausdruck ganz neuer Vorstellungen – einem geradezu „messianischen“ Anspruch als „Anfang der Menschen, Ende der Menschen“ – wurde eine neue Sprache geprägt, und diese Innovationskraft ging weiter bis in die Bild-Schriftlichkeit. Im Rahmen unserer Neuaufnahme des Grabes (in Kooperation mit der University of Liverpool) werden wir vier besondere Zeichen diskutieren, die uns neue Einblicke in die Vorstellungswelt eröffnen, darunter die Charakterisierung des erstmals bei Anchtifi genannten Anti-Gottes Apophis.
15 – 17 december
Making and Experiencing Graffiti in Ancient and Late Antique Egypt and Sudan
This the 2nd annual Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten (NINO) postdoctoral fellowship conference, to be hosted online via Zoom, organised by Julia C. F. Hamilton as part of a two-year project on Old Kingdom graffiti at Saqqara.
Making and Experiencing Graffiti builds on recent graffiti-themed conferences in ancient and Late Antique Egypt and Sudan (e.g., Emberling and Davis 2019; Ragazzoli, Harmanşah, Salvador, Frood 2018), seeking papers to be presented under two major themes: ‘making’ and ‘experience’. In particular, papers that explore the mode, technique, and performance of graffiti-making are of interest, as are those which consider how textual and figural graffiti intersect with related corpora (e.g., mason’s and quarry marks, rock inscriptions, petroglyphs) along these lines, between the 3rd Millennium BCE – 7th century CE. A narrow definition of graffiti is eschewed, and speakers are encouraged to consider the socio-historical and practical circumstances in which marks and inscriptions were made and how they may respond to each other and other media around them.
Vrijdag 17 december, 18.30 uur
Im Bett mit den alten Ägyptern – Untersuchungen zum altägyptischen Schlafverhalten
Dr. Simone Gerhards (JGU Mainz)Auch im alten Ägypten wurde täglich geschlafen – diese Erfahrung war jedoch mit Assoziationen, Empfindungen und Metaphern verbunden, die sich von den heutigen unterscheiden. So wird der Schlaf nicht nur in alltäglichen Kontexten erwähnt und dargestellt, sondern spielt in der Literatur, Heilkunde, Religion, den Moral- sowie Jenseitsvorstellungen eine wichtige Rolle. Der Vortrag wird zwei große Themenbereiche zum Schlaf behandeln: Zum einen soll die Frage beantwortet werden, was über das tatsächliche Schlafverhalten bekannt ist (z. B. die Schlafdauer und die Gestaltung des Schlafplatzes). Zum anderen wird es darum gehen, was uns Texte und Bilder über das Wesen des Schlafes, seinen Einfluss auf den menschlichen Körper, die Umwelt und Gesellschaft verraten. Durch Vergleiche mit Schlafmustern anderer (antiker) Kulturen und unseren modernen Eigenheiten wird nach dem Vortrag sicher auch das eigene Schlafverhalten in einem neuen Licht erscheinen.
Zondag 19 december, 14.00 uur
RMO Topstukkenlezing: Het handschrift van Ipoewer
Lara Weiss
In deze topstukkenlezing vertelt conservator Lara Weiss over de ‘vermaningen’ van Ipoewer, het beroemdste Egyptische handschrift uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden.
Ze gaat dieper in op de mogelijke archeologische herkomst, de inhoud en de verschillende duidingen van de tekst uit het Nieuwe Rijk (ca. 1307-1196 v.Chr.). Het handschrift van Ipoewer beschrijft de teloorgang van “de goeie ouwe tijd”, en de sociale ellende en burgeroorlog die daaruit voortvloeide.
Dinsdag 21 december, 20.00 uur
Chaos en Beheersing: Henri Asselberghs en zijn vriendschap met Jean Capart
Marleen De MeyerKosten: €4 voor niet-leden
In 1961 publiceerde Henri Asselberghs een baanbrekende studie over de concepten van ‘chaos versus controle’ in de Predynastische en Vroegdynastische iconografie.Zijn boek lijkt echter uit het niets te komen, want niet alleen had Asselberghs nooit eerder over deze vroege periode van de Egyptische geschiedenis gepubliceerd, hij was niet eens Egyptoloog, maar directeur van het Spoorwegmuseum in Utrecht. Wie was deze Mijnheer Asselberghs, en hoe kwam hij tot zijn magnum opus? In deze lezing worden op basis van archiefbronnen en familiedocumenten zijn leven en carrière in de eerste helft van de 20e eeuw gereconstrueerd. Speciale aandacht gaat naar Belgisch Egyptoloog Jean Capart, met wie hij een kwart eeuw bevriend was, en die een cruciale rol speelde in zijn ontwikkeling als Egyptoloog.
-
Egyptologisch nieuws
Het is alweer een tijdje terug dat u op deze website nieuws heeft kunnen lezen uit Egypte. In oktober ben ik twee weken naar Egypte geweest, waarover later meer! Hier alvast het laatste Egyptologische nieuws:
Saqqara
In april 2019 vond een Tsjechische archeologische missie in Zuid-Saqqara het graf van de hoge ambtenaar Khuwy, die leefde aan het einde van de 5e dynastie van het Oude Rijk (rond 2400 v.Chr.). Opvallend aan het graf was de rijke beschildering, die uitzonderlijk goed bewaard is gebleven.
In het graf werd een gemummificeerd lichaam aangetroffen dat technieken en materialen laat zien van duizend jaar na de tijd van Khuwy. Mummificatie tijdens het Oude Rijk was relatief simpel, en als het lichaam van Khuwy blijkt te zijn zou dit onze kennis van de ontwikkeling van mummificatie op zijn kop zetten, aldus expert Salima Ikram. Echter is het ook mogelijk dat het graf is hergebruikt in een latere tijd. Dit moet koolstofdatering uitwijzen.
Het kleurrijke graf van Khuwy (foto: Mohamed El-Shahed/AFP)
Ook is in Saqqara het Nieuwerijks graf van Ptahemwia herontdekt. Niet de Ptahemwia die we kennen van de Nederlandse opgraving, maar een buurman in het gebied dat door Egyptische archeologen wordt onderzocht. Het graf dateert uit de tijd van Ramses II en de eigenaar was onder andere verantwoordelijk voor de schatkist en de veestapel van de koning.
Het graf werd reeds in 1859 gefotografeerd door de Franse Egyptoloog Théodule Devéria, de assistent van Auguste Mariette. Dit is te lezen in een artikel door Nico Staring.
Het graf van Ptahemwia in 2021 (foto’s: See News)
Het graf van Ptahemwia in 1859 (foto: Théodule Devéria)
Heliopolis
In het huidige El-Matariya, een wijk in Cairo, heeft een Egyptisch-Duitse missie tempelblokken gevonden uit de tijd van Nectanebo I (ca. 370 v.Chr.). Ook werden architectonische elementen aangetroffen uit de tijd van Ramses II, Merenptah en koning Apries, wat aangeeft dat de tempel al sinds de 19e dynastie in gebruikt was. De tempel werd keer op keer uitgebreid en verfraaid. Ook uit de Ptolemeïsche Periode zijn er werkplaatsen bekend waarin beelden werden gemaakt en faience shabti’s vervaardigd.
Vondsten uit Heliopolis (foto: Ministry of Tourism and Antiquities)
Luxor
In Luxor wordt alles in gereedheid gebracht om de sfinxenlaan te openen tussen de tempels van Karnak en Luxor. De stad wordt opgeknapt, er zijn honderden lampen geïnstalleerd, paden aangelegd en iedere avond wordt de licht- en geluidsinstallatie uitvoerig getest. De grote opening zou 4 november plaatsvinden met een bezoek aan Luxor door de president, maar deze is tot nader order uitgesteld. Het spektakel moet gepaard gaan met een processie van boten, het Opetfeest waardig, en optredens van zang en dans. De 2,7 km lange weg tussen de twee tempels werd ooit omzoomd door 1350 sfinxen, waarvan er enkele honderden bewaard zijn gebleven.
Een modern Opetfeest? (foto: Chicago House)
In Luxor zijn diverse archeologische opgravingen weer aan het werk, zoals het Middle Kingdom Theban Project. Hun voortgang kun je volgen in het digging diary.
Aswan
In het zuiden van Egypte wil men het Aswan Museum restaureren en uitbreiden. Het museumpje bevindt zich op het eiland Elefantine in de Nijl. Het werd gesticht in 1898 als laatste rustplaats voor Sir William Willcocks, de ingenieur die de Aswandam ontwierp. Daarna werd het omgebouwd tot museum en als zodanig geopend in 1917. Inmiddels is het museum al tien jaar dicht. Het zal worden uitgebreid om plaats te bieden aan meer artefacten, onder andere die ontdekt zijn door de Duitse archeologische missie die sinds 1969 op het eiland werkt.
Archeologische resten op het eiland Elefantine (foto: Nicky van de Beek)
Ander nieuws
Een shabti die zich in het bezit van de vijfde graaf van Carnarvon bevond is nu te zien in het Chau Chak Wing Museum in Australië. Het grafbeeldje werd in 1908 opgegraven in Thebe en behoort aan Senseneb, de moeder van Tetiky die leefde in de 18e dynastie.Carnarvon groef het daar op en het kwam terecht op zijn landgoed Highclere Castle in Engeland. Samen met enkele vondsten uit het graf van Toetanchamon (ontdekt in 1922) was het daar lange tijd verborgen in een kastje dat per opbod bij Sotheby’s verkocht werd. De vinder Maximilian Preston gaf de vondsten terug aan de inmiddels zesde graaf van Carnarvon, maar mocht de shabti houden als dank. Na zijn dood in Zuid-Afrika emigreerde zijn dochter naar Australië, waar haar dochter het weer doneerde aan het museum in Sydney. Een lange reis voor een klein beeldje!
