Spannend nieuws uit Asyut in Midden-Egypte!

Daar is namelijk een graftombe ontdekt uit het Middenrijk. Een team van Egyptische en Duitse archeologen heeft de grafkamer gevonden van Idy, de dochter van Djefaihapi. Die naam is sommigen wellicht bekend als een hoge ambtenaar uit de 12e dynastie. Djefaihapi was nomarch (gouverneur) van Asyut tijdens de regering van Sesostris I (ca. 1970-1925 v.Chr.).

De rijk versierde kist van dame Idy

De grafkamer lag onderaan een 15 meter diepe schacht in het grote graf van haar vader. In de kleine ruimte waren twee houten kisten in elkaar geschoven, rijk versierd met Sarcofaagteksten. De binnenkist was 2,30 m lang, de buitenkist 2,62 m. Ook werd het deksel van een kist gevonden, een kist waar canopenvazen (met de ingewanden) in hebben gezet, houten grafbeelden en offerschalen met resten van de oorspronkelijke offers. Helaas waren grafrovers de archeologen voor – die hebben de mummie van Idy beschadigd en ook de canopenvazen vernield.

De grafkamer onderaan de schacht

Onderzoek aan de schedel en botten van de dame wijzen erop dat ze jonger was dan 40 jaar (toch een aardige leeftijd voor een oude Egyptenaar) en een afwijking had aan haar voet. Dit was niet ongewoon in het oude Egypte – ook farao Toetanchamon leed eraan. Idy was een priesteres van Hathor en ‘meesteres van het huis’ (een veelgebruikte titel voor edelvrouwen).

Vader Djefaihapi bezat het grootste graf voor een privépersoon uit het Middenrijk – een serie kamers uit de rotsen gehouwen van 55 m lang en soms 11 m hoog. Natuurlijk was hij niet echt een privépersoon maar een zogenaamde gouwvorst, dus een soort plaatselijke koning. Helaas is de decoratie in zijn graf flink beschadigd, maar er zijn nog resten te zien van de vorst die vogels vangt en speervist in het moeras.

Djefaihapi op vogeljacht in het moeras

Het hele graf was zelfs nog groter dan alleen de rotskapel – het omvatte ook een dalweg, mogelijk een pyloon, een tuin en een kapel aan de cultivatie (het groene gebied langs de Nijl). Er wordt in deze necropool al jaren opgegraven door het Asyut Project.

Op 16 oktober wordt in Berlijn een lezing gegeven over de vondst.

Het graf van Djefaihapi

Bronnen: Luxor Times, Archaeology Mag, Universiteit Mainz en The Asyut Project

Ook in het Oude Egypte hadden bureaucraten het zwaar.

Slechts een geschatte 1% van de totale bevolking (dus een stuk of 10.000 mensen, eigenlijk altijd mannen, tijdens het Oude Rijk) kon zich schrijver noemen. Zij beheersten het in steen gebeitelde hiërogliefenschrift en het meer gangbare hiëratische schrift voor de dagelijkse administratie.

Schrijversbeelden, zoals dit beroemde exemplaar in het Louvre, tonen de schrijver in de klassieke kleermakerszit, papyrusrol op schoot, in een afwachtende houding. De plooien onder zijn borst laten zien dat hij waarschijnlijk genoeg te eten had. Maar hoe zat het met zijn werkhouding?

In de zogenaamde ‘Beroepensatire’, een wijsheidsleer uit het Middenrijk, geeft de auteur Kheti zijn zoon Pepi advies over zijn beroepskeuze. (Dit zijn overigens typisch Ouderijks namen – ofwel de tekst stamt uit het Oude Rijk, ofwel hij grijpt terug op het verleden voor meer autoriteit).

Volgens deze tekst kon je maar beter geen visser, landbouwer of wever worden:

“Ik zie geen steenhouwer met een belangrijke opdracht of een goudsmid op een plaats waar hij naartoe gestuurd is.

Maar ik heb wel een kopersmid aan het werk gezien bij de deur van zijn oven. Zijn vingers waren als de klauwen van een krokodil, en hij stonk meer dan de uitwerpselen van een vis.

De pottenbakker is bedekt met aarde, hoewel hij nog onder de levenden is. Om zijn kookpotten te bakken graaft hij meer in het veld dan varkens.”

En zo gaat de auteur nog even door. Nee, het beroep van schrijver was veel meer de moeite waard:

“Zie, er is geen ambt vrij van opzichters, behalve dat van de schrijver. Hij is de opzichter!”

Op grafwanden zien we vaak afgebeeld hoe de oogst wordt binnengehaald, waarbij schrijvers rustig zitten te wachten om de opbrengsten te noteren.

De Beroepensatire was zonder twijfel een schooltekst, een schrijfoefening die door de leerlingen gekopieerd werd. En welk onderwerp leent zich daar beter voor dan het schrijversambt zelf?

Maar was het wel zo’n luilekkerbaan? Het uit je hoofd leren van de ca. 300 vogeltjes, diertjes en allerhande objecten van het ingewikkelde hiërogliefenschrift is geen sinecure, zoals elke Egyptologiestudent weet. Ook werd een pak slaag in het onderwijs niet geschuwd. “Het oor van een leerling zit op zijn rug”, zoals een Oudygegptisch gezegd luidt.

Ook hadden de schrijvers – net als hedendaagse bewoners van de kantoorjungle – vaak last van hun rug. Fysisch antropologen kunnen aan botten zien wat voor kwalen iemand had en hoe oud iemand is geworden.

Voor een artikel in Nature onderzocht de antropologe Petra Brukner Havelková 69 skeletten van volwassen mannen uit de necropool van Abusir. 30 van hen bleken schrijvers, op basis van de schriftelijke bronnen in de graven. We kennen hun titels, er was onder andere een vizier en een schrijver van de koning bij.

Havelková onderzocht 1700 punten aan de skeletten waaruit ze kon afleiden dat de schrijvers last hadden van artrose aan hun gewrichten. Dit komt waarschijnlijk omdat ze lange tijd gehurkt of in kleermakerszit zaten, gebogen over hun repetitieve taak.

Met hun hoofd (vol hiërogliefen) naar voren gebogen kregen ze – net als moderne smartphonegebruikers – vooral last van hun nek, schouders en kaak. Men gebruikte bovendien borsteltjes gemaakt van rietpennen waar flink op gekauwd moest worden.

Zie daar, ook zonder Zoom calls is kantoorwerk een gevaar voor de volksgezondheid.

Ik ben trouwens zo terug, even op mijn yogamatje liggen.

Op 7 oktober geef ik voor Ex Oriente Lux Leiden een lezing getiteld: De wraak van Sachmet: Gezondheid en ziekte in het Oude Egypte. Klik voor meer info.

Goddank zijn de hondsdagen weer voorbij. De warmste periode van het jaar, waarin voedsel bederft (zelfs in de koelkast), en je niets anders kan doen dan lethargisch rondhangen, terwijl je ziek wordt of ruzie maakt met je partner. De hondsdagen (tussen 20 juli en 20 augustus) hebben niets te maken met hondenweer en alles met de oude Egyptenaren.

In het oude Egypte verlangde men met smart naar deze periode. Wanneer de ster Sirius (de hoofdster in ons sterrenbeeld Grote Hond) weer zichtbaar werd aan de ochtendhemel, wist men dat de Nijl binnenkort zou overstromen. Wanneer het water bij Aswan door de granietrotsen bulderde hield men door het hele land angstvallig de Nijlmeters in de gaten. Zou het water genoeg rijzen om zijn vruchtbare slib achter te laten en volgend jaar een goede oogst op te leveren, of zou de overstroming te laag zijn? Of – nog desastreuzer – te hoog waardoor hele nederzettingen werden verwoest? Het was de taak van de priesters om dit in de gaten te houden en de goden te manen tot voorspoed voor het land.

Nijlmeter op het eiland Abu (Elefantine, bij het moderne Aswan)

De oude Egyptenaren zagen de ster Sirius als de godin Isis, echtgenote van Osiris. In de Griekse mythologie was Sirius de hond van de jager Orion. Toen Orion stierf, kregen ze gezamenlijk een plek aan het firmament. Ook de Grieken en Romeinen beschouwden de hondsdagen als een tijd van extreme hitte. In noordelijke landen als Nederland en Vlaanderen kon het in plaats daarvan echter ook flink regenen. Als dit op 20 juli het geval was (‘Pisgriet’, de naamdag van Margaretha van Antiochië en het begin van de hondsdagen) betekende dat zes weken slecht weer (‘Als Margriet pist in het riet / zes hele weken boerenverdriet’).

Met (doorgaans) minimale regenval was de Oudegyptische kalender geheel afgestemd op de jaarlijkse overstroming van de Nijl. Het Achet-seizoen was wanneer de Nijl overstroomde, tijdens Peret kwam het land weer tevoorschijn, en Sjemoe betekende oogsttijd. Het nieuwe jaar begon dus met de heliacale opkomst (als ochtendster) van Sopdet oftewel Sirius (het Griekse Sothis).

De Egyptische kalender kende 365 dagen, bestaande uit 12 maanden van elk 30 dagen. Dan hou je circa vijf dagen over, die we epagomenale dagen noemen (volgende de oude Egyptenaren: ‘de vijf dagen op het jaar’). Mythologische gezien waren dit de geboortedagen van Osiris, Horus, Seth, Isis en Nephtys. Er werd feest gevierd maar ook gevreesd voor demonen. Een opgerold papyrusamulet met spreuken erop geschreven kon helpen tegen de slechte invloed van deze demonen.

Misschien had ik daarom ruzie met mijn vriendje…