Nieuws
-
Nijlvragen
Twee weken geleden werd het nieuws bekend gemaakt dat er een nieuwe tak van de Nijl ontdekt was. De zogenaamde Ahramat (‘piramide’)-tak zou langs 31 piramides lopen, inclusief die van Khufu in Giza. Dit werd geschreven in een nieuwe publicatie door Ghoneim et al. in het wetenschappelijke tijdschrift Communication Earth and Environment van Nature. Deze waterloop ligt nu verborgen onder het landschap en werd met behulp van satellietbeelden, historische kaarten, geofysisch onderzoek en boringen gelokaliseerd.
De ontdekking is belangrijk omdat we zo meer te weten komen over hoe het Oudegyptische landschap eruit zag en hoe de stenen werden aangeleverd voor de bouw van de piramides. Onderaan de vaak lange dalwegen (‘causeways’) van de piramidecomplexen bevinden zich kades waar boten konden aanmeren. Dit is o.a. goed te zijn bij de daltempel van Unas, waarbij de vegetatie erop wijst dat zich hier vroeger water bevond. Het verklaart ook waarom de piramides liggen waar ze nu liggen, relatief ver weg van de Nijl in de woestijn.
De daltempel van Unas, met kade (foto door de auteur)
De Ahramat-tak uit het artikel van Ghoneim
De verdwenen Nijltak, die zich op 2,5 tot 10,25 km afstand van de moderne rivier bevindt, slibte na verloop van tijd dicht met zand en modder. Dit kan te maken hebben gehad met klimaatverandering en de langzame verwoestijning van de Sahara. We weten dat er aan het eind van het Oude Rijk (het tijdperk waarin de meeste en grootste piramides werden gebouwd) sprake was van droogte en wisselvallige Nijloverstromingen.
Op het bericht is gereageerd door o.a. de Egyptologen Francesco Tiradritti, Zahi Hawass en Mark Lehner. Tiradritti benadrukt dat de meeste blokken waaruit de piramides zijn opgetrokken lokaal werden gewonnen. De piramides van Giza staan als het ware in hun eigen steengroeve. De dekstenen van fijnere kalksteen kwamen vaak uit Tura, het rotsplateau aan de overkant van de Nijl, zo’n 25 km van Giza vandaan. Graniet (dat een deel vormde van Menkaure’s deklaag) kwam echter helemaal uit Aswan, 800 km verderop.
Ook zegt hij dat sporen van oude waterwegen niets nieuws zijn, maar dat de loop van de Nijl continu verschoof. De ontdekte Nijltak zou dan niets anders zijn dan de Nijl zelf. Wel draagt het onderzoek volgens hem veel bij aan onze kennis over het gebied.
De Nijl verschoof nogal gedurende de geschiedenis (uit Lutley & Bunbury, Egyptian Archaeology 32, 2008)
Ook Zahi Hawass en Mark Lehner zeggen dat het artikel weinig nieuws biedt en dat het bestaan van een westelijke Nijltak (de Bahr el-Libeini) 50 jaar geleden al door George Goyon is voorgesteld. Het bestaan van havens bij dalwegen was al bekend. Tevens weten we sinds de ontdekking van de Wadi el-Jarf papyri in 2013, die het logboek bevatten van de inspecteur Merer, meer over de aanvoer van stenen naar de piramides.
Het gaat er dus niet om dat het onderzoek in Nature niet van belang is, maar dat je als wetenschapper netjes moet refereren naar eerder onderzoek.
Voor mijn eigen onderzoek is dit allemaal zeer interessant, omdat we zo een steeds beter beeld krijgen van de veranderlijkheid van het Egyptische landschap. We kunnen de scènes op de tombemuren, waarin weelderige moerassen en drukke savannes worden afgebeeld, daardoor beter duiden. Eind 2024 hoop ik klaar te zijn met mijn dissertatie over dit onderwerp.
-
Archeologisch nieuws
Ouderijks tombe in Dahshur
Door al mijn bezigheden heb ik nog geen aandacht kunnen besteden aan een nieuwe vondst in de necropool van Dahshur (ten zuiden van Saqqara): een Ouderijks mastabagraf met decoratie van beschilderd pleisterwerk. De ontdekking van het graf werd eind maart bekend gemaakt. De vondst werd gedaan door een team van het Duitse Archeologische Instituut (DAI) in Cairo, onder leiding van Stephan Seidlmayer.
De mastaba (een bankvormig graftype, als een afgeplatte piramide) dateert uit de vijfde of vroege zesde dynastie, hoogtepunt van het Oude Rijk. Het is niet verwonderlijk dat het graf zich in Dahshur bevindt, waar ook de Knikpiramide en Rode Piramide van verfent piramidebouwer Snofroe boven de woestijn uittorenen. Het graf vormt onderdeel van de begraafplaats bij de zogenaamde piramidestad van de Rode Piramide. Die werd tijdens de vierde dynastie gebouwd, wat aangeeft dat zulke nederzettingen niet alleen bewoond waren tijdens de bouw van de piramide zelf, maar ook daarna om de cultus van de overleden koning in gang te houden. Deze nederzettingen waren bovendien belangrijke economische centra tijdens het Oude Rijk (ca. 2650-2150 v.Chr.).
De mastaba behoort toe aan meneer Senebnebef, die administratieve posities bekleedde in het paleis van de koning, en zijn vrouw Idut, priesteres van de godin Hathor. De decoratie bestaat in dit geval uit beschilderd pleisterwerk (waar we normaal gesproken beschilderd kalksteenreliëf verwachten), en laat scènes zien uit het dagelijks leven zoals ezeltjes die graan dorsen, schepen op de Nijl en een drukke markt. Vooral naar die marktscène ben ik benieuwd, omdat die niet vaak voorkomt in Ouderijks graven. Een prachtig graf (hoewel sterk beschadigd) dat direct in mijn database gaat!
Offerdragers in het graf van Senebnebef
Dorsende ezels
Boten op de Nijl
De Boeddha van Berenike
Tussen 2018 en 2022 werden in de kustplaats Berenike aan de Rode Zee fragmenten gevonden van een wel heel bijzonder object: een beeld van de Boeddha. Het is het oudste Boeddhabeeld dat ten westen van Afghanistan is gevonden. Het beeld werd in de tweede eeuw na Chr. mogelijk gemaakt in Egypte zelf. Het is 71 cm hoog en toont de Boeddha met een lotusbloem en een halo van zonnestralen. De fragmenten werden opgegraven door de Amerikaans-Poolse missie in de Romeinse badplaats. Het beeld toont aan dat er al (handels)relaties bestonden tussen het oude India en Rome.
Op 2 mei zal Prof. Olaf Kaper van de Universiteit Leiden een lezing geven over het werk in Berenike en de bijzondere vondst van het beeld. Deze lezing wordt georganiseerd door Ex Oriente Lux en is gratis online te volgen: Recent werk in de tempel van Isis te Berenike
Mythologische fresco’s in Pompeï
Buiten Egypte, maar zeker de moeite waard: in de noodlottige havenstad Pompeï zijn nieuwe fresco’s gevonden die de mythische aanloop tot de Trojaanse oorlog tonen. De schilderingen werden gevonden op de muren van een grote eetzaal.
Nog steeds geeft de stad die in 79 na Chr. werd bedolven onder vulkanische as zijn geheimen prijs. Tegen een enigmatische zwarte achtergrond (bedoeld om walm van lampen te verdoezelen) steken de fresco’s helder af: we zien de god Apollo die de priesteres Cassandra probeert te verleiden. Ze wijst hem af waardoor ze gedoemd wordt onheil te voorspellen, maar nooit te worden geloofd.
In een ander tafereel ontmoet Paris de schone Helena – de indirecte aanleiding tot de Trojaanse oorlog.
Een derde deel van de archeologische site van Pompeï is nog onopgegraven. De archeologen gaan voorzichtig te werk omdat er elk moment muren kunnen instorten en het beschilderde pleisterwerk zeer kwetsbaar is. Naast de villa werden een bakkerij en wasserij opgegraven.
Pompeiiaanse villa’s staan ook bekend om hun Egyptiserende landschappen: ze tonen een gedroomd Nijlzicht met eilanden, tempels en exotische dieren zoals Nijlpaarden en krokodillen. Hierover later meer!
Cassandra is niet onder de indruk van Apollo’s lier
Paris’ hoofd slaat op hol van Helena (de hond weet al hoe het afloopt)
-
Egyptologisch nieuws
Afgelopen zondag ben ik teruggekomen uit Egypte na een epische rondreis georganiseerd door Huis van Horus. Van Caïro tot Luxor hebben we een keur aan sites bezocht in Midden-Egypte, van de resten van Amarna tot de catacombes van Tuna el-Gebel en de rotsgraven in Beni Hassan. Met exclusieve bezoeken aan het graf van Wahty in Saqqara en het Osireion in Abydos!
Beeld van Ramses II
In Hermopolis hoorden we dat er zojuist een bijzonder beeld van Ramses II was ontdekt. En prompt verscheen dit bericht op het nieuws. Het gaat om een 3,8 meter hoog kalkstenen fragment wat de koning toont met zijn ceremoniële baard, dubbele kroon en uraeus. Ooit moet het complete beeld 7 meter zijn geweest. In Hermopolis zijn de resten te vinden van Nieuwerijks tempels, maar ook uitbreidingen uit de Grieks-Romeinse tijd en een Koptische basiliek waarvan de zuilen weer een voor een worden opgericht.
Foto: Ministerie van Oudheden, Egypte Thebaanse edelman
In Luxor behoorden we tot de eerste 50 bezoekers van het nieuw geopende graf van Neferhotep (TT49). Deze man was schrijver van Amon tijdens de regering van Ay (eind 18e dynastie van het Nieuwe Rijk). Het bevat interessante scènes van de tempel van Karnak en een rotsbeeld van Neferhotep en zijn vrouw Merytre. Het graf is hergebruikt als veestal en woonhuis, maar de roetlaag op wanden en plafond is met behulp van lasers zorgvuldig verwijderd, zodat de beschilderde decoratie weer straalt.
In het graf van Neferhotep, foto: Nicky van de Beek Controverse rond Nubische farao
Helaas gebeurt het steeds vaker dat gestolen erfgoed op de markt komt. Dit keer is zelfs het Rijksmuseum van Oudheden erin getuind. Een shabti (grafbeeldje) van farao Taharqa dat in 2014 is aangekocht door het museum blijkt gestolen uit Soedan. De Spaanse handelaar (die ook actief is op Catawiki) wordt beschuldigd van fraude. Waarschijnlijk is het grafbeeldje tussen 2000 en 2003 gestolen uit het Jebel Barkal Museum, en met valse papieren toegeschreven aan de familie Babeker. Het zou al sinds 1930 in Europa zijn, maar dit blijkt niet te kloppen. Deze zaak belicht maar weer dat er veel geld omgaat in de oudhedenhandel (100.000 euro voor het grafbeeldje van 35 cm), wat illegale praktijken in de hand werkt, en dat herkomstonderzoek prioriteit is.
Foto: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden Boekverkoop in april
In april zal ik zo’n anderhalve week in Nederland zijn, o.a. om een korte lezing te geven tijdens de Week van de Klassieken in het RMO (op zondagavond 14 april). Dat geeft me bovendien gelegenheid om een aantal Egyptologische boeken te verkopen. Van pareltjes tot koopjes, kijk of er iets voor u tussen zit en laat het me weten, dan reserveer ik de boeken voor u: naar de boekverkoop.
(Blij met deze content? Trakteer op een kopje koffie!)